Памяць у спадчыну

У заканадаўстве тэрмін “спадчына з абцяжарваннем” абазначае права карыстацца спадчынай пры ўмове выканання нашчадкам запавету спадчынадаўца. Тое, якія абавязкі маем мы — усе, хто атрымаў у спадчыну мірнае неба і магчымасць чуць шэпт ніў замест свісту куль, — стала тэмай секцыі “Нашчадкі Вялікай Перамогі”, якая праходзіла ў рамках Міжнароднага форуму пераможцаў “Вялікая Перамога, здабытая адзінствам”.

Канечне, галоўны наш абавязак перад салдатамі-продкамі — зрабіць усё, каб урок Вялікай Айчыннай вайны не прайшоў дарма, каб пра яго памяталі і каб трагедыя не паўтарылася. Удзельнікамі секцыі сталі прадстаўнікі 11 былых савецкіх краін. Яны расказалі пра грамадскія ініцыятывы, якія рэалізуюць у сваіх краінах.

Так, пра беларускія памкненні перадаць веды пра вайну і Перамогу ўдзельнікі форуму даведаліся яшчэ да работы ў секцыі. Падчас форуму быў дадзены старт новаму этапу рэспубліканскага праекта “Кветкі Перамогі”, і акунуцца ў яго атмасферу можна было прама на пляцоўцы перад Нацыянальным алімпійскім камітэтам. Тут былі арганізаваны тэматычныя інтэрактыўныя пляцоўкі, якія расказвалі пра падзеі часоў Вялікай Айчыннай вайны, разгарнуліся рэканструкцыі баявых дзеянняў, партызанскага лагера, франтавой агітбрыгады, якая выступіла на рарытэтным “ЗІС-5”, прайшла прэзентацыя брэсцкага ваенна-патрыятычнага клуба “Гарнізон”, які аб’яднаў людзей розных узростаў і прафесій. Удзельнікі клуба прадставілі фотаальбомы з пошукавых экспедыцый, макеты зброі, іншыя знойдзеныя артэфакты (кулі, гільзы, абмундзіраванне), фотавыставу “Кадры Перамогі”.
Праект “Кветкі Вялікай Перамогі” ўпершыню стартаваў у год 70-годдзя Вялікай Перамогі. Сімвалам праекта стала кветка яблыні, якая ўвасабляе сувязь пакаленняў і ўдзячнасць воінам-героям, якія падарылі сваім дзецям і ўнукам Вялікую Перамогу, магчымасць спакойна жыць, працаваць, гадаваць дзяцей, а таксама, як у памятным маі 1945 года, шчыра радавацца квітнеючым садам. Мерапрыемствы праекта будуць праходзіць да 3 ліпеня па ўсёй краіне. Цэнтральным з іх стане опэн-эйр “Кветкі Вялікай Перамогі”, падчас якога 8 мая на Кастрычніцкай плошчы Мінска разгорнецца маштабная інтэрактыўная экспазіцыя, будуць арганізаваны тэматычныя пляцоўкі-прэзентацыі ад кожнай вобласці і Мінска, тэатралізаваныя пастаноўкі, перасовачныя музейныя экспазіцыі, выставы рэканструяванай і адноўленай вайсковай тэхнікі, рэтрааўтамабіляў.

9 мая ў рамках праекта “Кветкі Вялікай Перамогі” ў Брэсце пройдзе акцыя “Бессмяротны полк”, арганізатарам якой выступае Брэсцкі гарадскі камітэт БРСМ. Партрэты тых, хто змагаўся за Радзіму ў гады Другой сусветнай, пранясуць іх сваякі ў адной калоне з ветэранамі Вялікай Айчыннай вайны. Чакаецца, што ў гэтай акцыі прыме ўдзел больш за 5000 брэстаўчан.

Гэтая акцыя стала водгаласам шэсця “Бессмяротнага палка Расіі”. Яно пачалося 9 мая 2007 года на галоўнай вуліцы Цюмені, калі старшыня Савета ветэранаў батальёна паліцыі па Цюменскай вобласці Генадзь Іваноў выйшаў на парад з партрэтам свайго бацькі-франтавіка. На наступны год з фотаздымкамі ветэранаў арміі і флоту, працаўнікоў тылу, партызан, вязняў фашысцкіх лагераў, блакаднікаў, байцоў супраціўлення выйшла цэлая калона. За гэтыя гады да шэсця далучыліся сотні тысяч людзей з 49 краін свету і 12 мільёнаў расіян з 1200 гарадоў. Летась на парад з фотаздымкам свайго бацькі-франтавіка прыйшоў і Прэзідэнт Расійскай Федэрацыі Уладзімір Пуцін. У 2015 годзе “Бессмяротны полк Расіі” афіцыйна стаў агульнарасійскім грамадскім грамадзянска-патрыятычным рухам.
“Наша задача — увекавечыць подзвіг салдат Вялікай Айчыннай вайны, захаваць асабістую памяць аб доблесці і гераізме народа, асэнсаваць вопыт гераічных продкаў, аднавіць пераемнасць пакаленняў, а галоўнае — вярнуць пачуццё датычнасці чалавека і яго сям’і да гісторыі Радзімы, — адзначыў Мікалай Зямцоў, сустаршыня Агульнарасійскага грамадскага грамадзянска-патрыятычнага руху “Бессмяротны полк Расіі”. Ён падзяліўся сваімі разважаннямі наконт патрыятычнага выхавання: “У нашай найноўшай гісторыі было шмат маладзёжных рухаў, але яны хутка самаліквідаваліся, на мой погляд, таму, што іх дзейнасць насіла надакучлівы характар, што забівае шчырыя ўяўленні пра патрыятызм. На самай справе, любоў да Радзімы — гэта вельмі тонкае пачуццё, каб яму навучыць. “Бессмяротны полк Расіі” ж нарадзіўся як народны рух, як сказаў наш прэзідэнт — у сэрцах людзей, і, па сутнасці, стаў гісторыяй пра самаарганізацыю людзей, якія вырашылі такім чынам сабрацца ў Дзень Перамогі і раскрыць правільную частку свята, якая немагчыма без ветэранаў, без твараў салдат”.

На секцыі абмяркоўвалася праблема сістэматызацыі той велізарнай інфармацыі, якая на працягу 70 гадоў назапашвалася міністэрствамі, грамадскімі арганізацыямі і асобнымі грамадзянамі Беларусі, Расіі і іншых краін. Аб’яднаць у адзін інтэрнэт-партал усе дакументы той эпохі, якія запаўняюць прасторы інтэрнэту, прапанавалі расіяне з дапамогай іх інтэрнэт-партала polkrf.ru, які працуе па тэхналогіях сацыяльных сетак. Рэсурс дапамагае аб’яднаць у адну прастору памяці ўсіх нашчадкаў салдат, партызан Вялікай Айчыннай вайны, раскіданых па свеце. На партале сабрана шмат інфармацыі для іх дзяцей, унукаў і праўнукаў. Па падліках стваральнікаў, гэтая аўдыторыя можа складаць каля 300 мільёнаў чалавек.

“Хочаце знішчыць у малодшым класе патрыятызм — правядзіце сумную гадзінную лекцыю пра ваенныя подзвігі, — адзначыў Мікалай Зямцоў і патлумачыў: — Разрыў пакаленняў настолькі гіганцкі, што дзеці не разумеюць, пра што ідзе размова ў гэтых аповедах. У час вайны людзі працавалі за станкамі і ад голаду страчвалі прытомнасць, і гэта было не геройствам, а нормай, а для нашых дзяцей, у прыватнасці для маіх, — незразумела. Гэта мы, бацькі, іх так выхоўваем, што яны не разумеюць, як гэта можна галадаць. Але нам гэтыя сведчанні той эпохі вельмі важныя, таму мы іх сучасным чынам стараемся перавесці ў іншы кантэнт і напоўніць тую прастору, у якой знаходзіцца наша моладзь, знаходзім самыя лепшыя гісторыі і дзелім іх па рубрыках: каханне, сяброўства, подзвіг, самаахвяраванне і інш., напаўняем іх карцінкамі — натуральным кантэнтам для ўкаранення ў сацыяльныя сеткі”.

Папоўніць гэты рэсурс і выступіць пасрэднікам у прадастаўленні інфармацыі прысутным, маладзёжным пошукавым арганізацыям і ўсім родным загінулых байцоў прапанаваў Аваг Аруцюнян, дырэктар ваеннага музея “Маці Арменія” Міністэрства абароны Рэспублікі Арменія, кандыдат гістарычных навук. Ён адзначыў, што ў яго музеі пасля пошукавых работ і правядзення даследаванняў назапашана шмат інфармацыі пра тых, хто ваяваў на розных франтах Беларусі, Украіны, Расіі, прыбалтыйскіх рэспублік.
Прывёў апошні прыклад: месяц назад з Данецкай вобласці прыйшоў на электронную пошту спіс 100 загінулых байцоў, месца гібелі і пахавання якіх дагэтуль сваякі не ведаюць. Большасць з іх — армяне, мабілізаваныя з савецкай Арменіі. З дапамогай ветэранскай арганізацыі супрацоўнікі музея за лічаныя дні знайшлі пахаванні іх продкаў.

Старшыня грамадскай арганізацыі “Федэральная нацыянальна-культурная аўтаномія “Беларусы Расіі” Сяргей Кандыбовіч расказаў пра неардынарную ініцыятыву з боку Рускай Праваслаўнай Царквы: “Сёлета мы адзначым 75-годдзе бітвы пад Масквой. Літаральна за 13 кіламетраў ад станцыі метро “Пятніцкае шасэ” ў Маскве знаходзіцца вёска Рузіна, дзе падчас вайны праходзіла лінія абароны Масквы. На гэтай лініі стаяла царква, і яна была знішчана. Цяпер на гэтым месцы адбудоўваецца новы храм-помнік, і мясцовы святар зрабіў паклонны крыж і некалькі курганоў ад казахаў, украінцаў, беларусаў. І самае галоўнае — былі знойдзены 300 тысяч імёнаў воінаў, якія загінулі пры абароне Масквы, і кожны, хто ахвяруе на храм, атрымлівае сертыфікат, што ён зрабіў ахвяраванне за аднаго з гэтых байцоў. Купон адрываецца, укладваецца ў пустую гільзу, якая закрываецца і ўкладваецца ў цагліну, а цагліна — у сцяну будоўлі.

Айгуль Байкадамава, грамадскі дзеяч, унучка Героя Савецкага Саюза І.В.Панфілава (Казахстан), расказала пра сваю дзейнасць, якая арыентавана на выхаванне школьнікаў, у прыватнасці пра тое, што ў Казахстане фарміруецца калона “Мы — нашчадкі панфілаўцаў”. Айгуль Байкадамава выказала заклапочанасць тым, што школы многіх краін, якія насілі імёны герояў, іх страцілі ў сваіх назвах, а разам з гэтым і нагоду вывучаць іх гераічныя гісторыі. Пры гэтым яна заклікала ўсіх, хто працуе з моладдзю, актыўней далучаць яе да вывучэння ваенных гісторый іх сем’яў.

Інструментарый для гэтага ўсім прысутным прапанаваў Мікалай Зямцоў: “Мы ацанілі попыт грамадзян на архіўныя пошукі і тыя цяжкасці, якія перад імі паўстаюць. Напрыклад, чарга ў Падольскі ваенны архіў складае 80 тысяч чалавек. Таму мы стварылі архіўны батальён — гэта добраахвотніцкае падраздзяленне, якое спецыялізуецца на інтэрнэт-пошуку і рабоце ў архівах. “Бессмяротны полк Расіі” з’яўляецца адным акном для падачы заяўкі на пошук, мы маем доступ да ўсіх архіваў. Заяўку прымае ў электроннай чарзе валанцёр і разам з сям’ёй, дзецьмі праводзіць гістарычнае даследаванне”.

Павышэнне цікавасці да ваеннай тэмы пацвердзіў і Фарход Джураеў, рэдактар газеты “Хакікаці Сугд” (Таджыкістан), які прадстаўляў міжуніверсітэцкі дыскусійны клуб “Еўразійскі экспрэс”: “Мы, моладзь, сёння асабліва актыўна стараемся асвятляць тэму вайны і Перамогі — балючую тэму, бо зараз нашу гісторыю хочуць перапісаць”. А таксама заверыў, звяртаючыся да ветэранаў: “Мы перададзім сваім дзецям толькі тую праўду, якую нам перадаяце вы”.

Менш аптымістычным было выступленне Вікторыі Рубікі, валанцёра маладзёжнага руху “9 мая.lv”, куратара Таварыства ваенных пенсіянераў у Елгаве (Латвійская Рэспубліка): “Я — прадстаўніца краіны, у якой 9 мая не з’яўляецца святочным днём, а наадварот, у нас гэты дзень — ледзь не самы спрэчны і складаны. І праблемы, якія сёння ўзняліся на секцыі, для нас вельмі далёкія. Усе акцыі, якія праводзяцца ў Расіі, Беларусі і іншых краінах, мы стараемся падтрымаць, але гэта сапраўдная барацьба з нашай дзяржавай, якая забараняе любыя акцыі. У свеце апошніх змяненняў у латвійскім законе, напрыклад, спроба правесці рэканструкцыю ваенных падзей прывяла б да турэмнага зняволення ад 5 да 8 гадоў. І мне вельмі радасна чуць, колькі мерапрыемстваў праводзіцца ў нашых суседзяў. Ледзь не адзінае, што праводзіцца ў Латвіі (толькі ў Рызе, бо мэр горада больш лаяльны), гэта акцыі “Бессмяротнага палка”. Таму мы стараемся зрабіць яго маштабным, сёлета далучацца і іншыя гарады. Усе акцыі мы праводзім за свае грошы. Я займаюся жывымі ветэранамі, хаця пошукавая работа таксама вядзецца. Мы віншуем іх са святамі, прычым на ўсё выдзяляем уласныя сродкі. Пасольствы Польшчы і Расійскай Федэрацыі як могуць аказваюць нам дапамогу. Дзякуючы расійскаму пасольству і пошукавым сістэмам, усяго за 3 месяцы мы знайшлі пацвярджальныя дакументы на ўзнагароды нашага ветэрана і ўручылі яму ордэн Славы ІІ ступені.

На аснове работы форуму падчас выніковага пленарнага пасяджэння была складзена рэзалюцыя ад удзельнікаў, у якой быў заклік да супрацьдзеяння спробам скажэння гісторыі, да спрыяння захаванню памяці і гістарычнай праўды аб Вялікай Айчыннай вайне, а таксама да падтрымкі дыялогу ўнутры грамадзянскай супольнасці. Таксама было прапанавана стварыць каардынацыйны савет, які б мог аб’яднаць дзейнасць розных арганізацый, звязаных з Вялікай Айчыннай вайной.

Святлана НІКІФАРАВА.
Фота Алега ІГНАТОВІЧА
і з інтэрнэту.