Карта нявыдуманых гісторый

Праект Доцішскай сярэдняй школы Воранаўскага раёна “Карта нявыдуманых гісторый пра Перамогу” (пераможца ў намінацыі “Гадуем патрыётаў Беларусі!”) стаў своеасаблівым міксам традыцыйных форм грамадзянска-патрыятычнага выхавання і сучасных камп’ютарных тэхналогій. У выніку гутарак з прадстаўнікамі старэйшага пакалення вучні не толькі сабралі вялікі архіў нявыдуманых гісторый, але і стварылі электронную карту падзей Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Доцішскага сельсавета.

Гісторыя першая ад Уладзіславы Жукоўскай, жыхаркі вёскі Чыжуны: “Аднойчы ў нашай вёсцы на пастоі былі рускія салдаты. Яны патлумачылі, што доўга не затрымаюцца, адпачнуць і рушаць далей. На другі дзень іх знаходжання ў вёсцы прыбеглі дзеці і сказалі, што ідуць немцы і трэба ратавацца. Да лесу далёка, могуць заўважыць. Тады я прапанавала ім схавацца ў старой пахіленай хаце, якая стаяла па суседстве. Праз некаторы час прыйшлі немцы, папрасілі паесці і дапытваліся, ці няма ў вёсцы партызан. Атрымаўшы адмоўны адказ, яны рушылі далей. На наступны дзень чырвонаармейцы сабраліся ў дарогу, шчыра дзякавалі за дапамогу і на памяць нават пакінулі свае фотаздымкі”.

На гэтай унікальнай карце вы не ўбачыце традыцыйных умоўных знакаў накшталт чырвона-сініх стрэлачак, ліній, крыжыкаў, ромбікаў, квадрацікаў, якімі абазначаюцца армейскія падраздзяленні, перамяшчэнні войскаў, месцы найбольш значных бітваў. Там зусім іншыя знакі, зусім іншая інфармацыя. У два або чатыры клікі камп’ютарнай мышкай можна не толькі прачытаць успаміны старажылаў пра ваенныя падзеі, паглядзець фотаальбом з сучаснымі выявамі помнікаў, пастаўленых на месцах баёў і магілах герояў, але і азнаёміцца з відэафрагментамі цікавых сустрэч. Аднак спачатку пагаворым пра зусім іншы відэаролік — сацыяльны ролік “Сыходзяць ветэраны”, які на сёння набраў на папулярным інтэрнэт-партале YouTube амаль 70 тысяч праглядаў і які, безумоўна, “лайкалі” доцішскія патрыёты. За кадрам гучаць такія словы: “Я разумею, што некалі будуць зусім іншыя даты. Не будзе больш ветэранаў, іх не застанецца ў жывых — ні радавых, ні афіцэраў, ні пакалечаных, ні цэлых, ні генералаў, ні былых зэкаў рот штрафных. Хто потым ім прыйдзе на змену, каго давядзецца запрашаць на сцэну, каб акружыць клопатам, калі прыйдзе юбілей? Мне раней здавалася, што дзед яшчэ доўга жыць будзе, але ўжо каторы Дзень Перамогі мы адзначаем без яго”. Хоць відэаролік і зняты за сотні кіламетраў ад Доцішак, аднак мае да іх непасрэднае дачыненне. У Доцішках ужо няма ветэранаў, не засталося ў жывых ні радавых, ні афіцэраў, няма каго запрашаць на школьную сцэну, няма каму гаварыць словы ўдзячнасці за мірнае неба, ужо каторы Дзень Перамогі доцішскія настаўнікі і вучні адзначаюць без ветэранаў. Менавіта гэтая сумная рэальнасць і стала адной з прычын стварэння праекта.

Гісторыя другая ад Вацлава Будрэвіча, жыхара вёскі Чыжуны: “Падчас адступлення фашыстаў каля Чыжунаў з’явіліся адзінаццаць нямецкіх салдат і тры афіцэры. Яны спыніліся, каб адпачыць у хляве. Праз некаторы час у вёску прыехалі два бронетранспарцёры з чырвонаармейцамі. Немцы былі арыштаваны. Адзін пачаў уцякаць, але быў застрэлены. У немца быў знойдзены фотаздымак жонкі з дзвюма дочкамі…”

Па словах кіраўніка праекта намесніка дырэктара па выхаваўчай рабоце Доцішскай сярэдняй школы Анжалікі Чаславаўны Вельб, сённяшняе пакаленне школьнікаў, напэўна, з’яўляецца апошнім, якое атрымала ўнікальную магчымасць адчуць гісторыю Вялікай Айчыннай вайны праз сустрэчы з яе ўдзельнікамі і сведкамі. Не сакрэт, што для многіх вучняў вайна з’яўляецца проста гісторыяй, чарговай старонкай школьнага падручніка па гісторыі, дзеці недастаткова ведаюць аб удзельніках гераічных падзей, пра лёсы тых, хто аддаў жыццё за краіну, за іх родны горад, пасёлак, вёску.— Стартавае анкетаванне сярод навучэнцаў нашай установы адукацыі паказала, што ў сем’ях 64% рэспандэнтаў ёсць сваякі — удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны, аднак толькі 27% апытаных цікавяцца ваенным мінулым родзічаў. Астатнія 36% нічога не ведаюць пра подзвігі прадзедаў. Актуальнасць праекта заключаецца яшчэ і ў тым, што ў архіве Доцішскага сельсавета няма дастатковай інфармацыі пра падзеі Вялікай Айчыннай вайны на яго тэрыторыі, а з гадамі становіцца ўсё менш людзей, якія памятаюць гэтыя падзеі, таму сабраныя падчас рэалізацыі праекта і сустрэч са старажыламі звесткі мы плануем перадаць або ў бібліятэку, або ў гісторыка-краязнаўчы музей, напрыклад, суседняй Радуньскай гімназіі, — паведаміла Анжаліка Чаславаўна.

Гісторыя трэцяя ад Леаніда Наймовіча, жыхара вёскі Енчы: “Як расказвалі мне старажылы, вёску Павіланцы акружылі немцы з паліцаямі, жыхароў сагналі на цэнтральную вуліцу. За сувязь з партызанамі пагражалі ўсіх расстраляць, а вёску — спаліць, патрабавалі паказаць месца, дзе знаходзіцца партызанская база. Адзін з вяскоўцаў Станіслаў Наймовіч падчас Першай сусветнай вайны быў у нямецкім палоне і добра вывучыў нямецкую мову. Ён звярнуўся да нямецкага афіцэра на нямецкай мове, чым прыемна яго здзівіў. Пачаў пераконваць у тым, што аднавяскоўцы не трымаюць сувязі з партызанамі. Пашанцавала, што гэта былі не эсэсаўцы. Нямецкі афіцэр аддаў каманду зняць ачапленне вёскі, яны з’ехалі. Наогул, нямецкая ўлада была вельмі жорсткай. Для мясцовых жыхароў увялі велізарныя падаткі, якія павінны былі выплачвацца натуральнымі прадуктамі. Калі хтосьці не плаціў, то яго маглі проста расстраляць, а падатак выплачвалі суседзі”.

Праект рэалізоўваецца з мэтай збору інфармацыі пра мінулае праз гутаркі з яе сведкамі, праз прагляд сямейных фотаархіваў, знаёмства з пісьмамі, паштоўкамі, рэчамі ваеннага часу; правядзення ў ваколіцах Доцішак пошукавай работы па выяўленні аб’ектаў, звязаных з падзеямі Вялікай Айчыннай вайны; вывучэння гісторыі помнікаў, усталяваных у гонар абаронцаў Радзімы; стварэння школьнага архіва вусных гісторый; стварэння і дапаўнення інтэрактыўнай карты нявыдуманых гісторый пра Перамогу; выхавання моладзі на прыкладзе подзвігу савецкага народа; правядзення мерапрыемстваў, накіраваных на папулярызацыю інтэрактыўнай карты.

Гісторыя чацвёртая ад Мар’яна Мілюшкевіча, жыхара аграгарадка Доцішкі: “Калі пачалася вайна, мне не было і 10 гадоў. Многіх родных, знаёмых прызвалі на фронт. Асаблівых баявых дзеянняў у нашым краі не вялося, таму добра памятаю, як у вольны ад працы час мы з сябрамі гулялі “у вайнушку”. Старэйшыя хлопцы былі камандзірамі, а нас, малых, нярэдка нават не бралі ў атрад. Асабліва мне стала крыўдна, калі аднойчы “камандзір атрада” загадаў свайму таварышу адлупцаваць мяне, каб я не блытаўся ў іх пад нагамі. Памятаю, калі мы аднойчы пасвілі кароў, у небе з’явіліся самалёты. Мы ўсё намагаліся вызначыць, нашы яны ці не нашы. Каля лесу раптам пачалася перастрэлка, мы спужаліся і кінуліся наўцёкі”.

— У якасці метадалагічнай асновы праекта былі ўзяты прынцыпы і метады вуснай гісторыі, якія дазваляюць вывучыць мінулае праз вусныя ўспаміны, якія перадаюцца ад пакалення да пакалення. Гэтыя метады дапамагаюць даведацца, як адчуваў сябе чалавек той эпохі, у якіх умовах ён жыў, якой была атмасфера таго часу. Дзякуючы метаду вусных гісторый, можна перадаць сацыяльны змест эпохі, даведацца пра ацэнку падзей таго часу ад простых людзей, — адзначыла кіраўнік праекта. Гэта звычайныя гісторыі з жыцця, якія дазваляюць не па падручніках гісторыі або творах мастацкай літаратуры, дзе прысутнічае аўтарскі вымысел, даведацца праўду вайны. А яна далёка не прыгожая, далёка не “ўрапатрыятычная”. На вайне як на вайне. Там кроў, там пакуты, там праяўляюцца самыя дрэнныя чалавечыя якасці. І, безумоўна, там ёсць месца для подзвігу, для самых высокіх пачуццяў. Пра ўсё гэта і даведаліся доцішскія вучні падчас складання інтэрактыўнай карты. У запісаных школьнікамі нявыдуманых гісторыях нічога выдуманага няма. Запісаныя ўспаміны па ўзроўні эмацыянальнага ўздзеяння на чытача не горшыя за сусветна вядомыя творы мастацкай літаратуры на ваенную тэматыку.

Гісторыя пятая ад Тэрэзы Кацмаёр, жыхаркі вёскі Роўбішкі: “Наша сям’я, як і іншыя сем’і, хавала яўрэяў — пажылую бабулю. Тая днём жыла на балоце, а ўначы прыходзіла да нас. Нехта яе ўбачыў і паведаміў немцам. Пачалося сапраўднае паляванне. Няшчасную бабулю забілі. Вяскоўцы вельмі баяліся немцаў, але не менш баяліся акаўцаў і лясных братоў, якія часта прыходзілі ў вёску. І першыя, і другія рабавалі, жорстка абыходзіліся з мясцовым насельніцтвам. Перад адступленнем фашыстаў, летам 1944 года, у Рынкунах завязаўся бой паміж падраздзяленнем Арміі Краёвай і літоўскімі нацыяналістамі. Бой быў жорсткім, вялікая частка вясковых дамоў згарэла, забіта шмат людзей, зямля была проста абсыпана гільзамі. Людзі з жахам назіралі, як праз некаторы час пасля бою звяры цягалі і грызлі чалавечыя косці. Мясцовыя жыхары пахавалі забітых. У пасляваенны час могілкі былі пераараны, застаўся толькі крыж, які час ад часу рамантуюць мае дзеці і ўнукі”.

Актуальнасць праекта бясспрэчная. Сапраўды, настане той момант, калі ў краіне не застанецца ў жывых ні радавых, ні афіцэраў Вялікай Айчыннай вайны, калі мы не зможам запрашаць іх на сцэну, не зможам акружыць клопатам, не зможам адзначаць разам з імі Дзень Перамогі. Ветэраны адыходзяць ад нас. Адыходзяць і дзеці вайны. Іх нявыдуманыя гісторыі, нерасказаныя, непачутыя, могуць назаўсёды застацца забытымі.

Ігар ГРЭЧКА.