Аўтэнтыка ў сучасным

Неад’емнай часткай культуры народа з’яўляецца дэкаратыўна-прыкладное мастацтва. Заснаванае на глыбокіх мастацкіх традыцыях, яно трывала ўваходзіць у жыццё чалавека, уплывае на яго духоўны свет, эстэтычны густ. Вялікія магчымасці для навучання і выхавання дзяцей заключаны ў розных відах дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Бісерапляценне — адно з самых распаўсюджаных кірункаў дэкаратыўна-прыкладной творчасці. У аб’яднанні па інтарэсах “Бісерапляценне” ў Палацы дзяцей і моладзі “Арыён” Мінска навучэнцы вырабляюць з бісеру не толькі простыя рэчы: кветкі, бірулькі, сувеніры, але і вырабы, якія нясуць у сабе больш глыбокі сэнс, заснаваны на беларускіх традыцыях.

Сіла арнаменту

На занятках навучэнцы паспрабавалі перанесці традыцыі беларускай народнай вышыўкі на работу з бісерам. Сумяшчаючы бісер, які ў цэлым не характэрны для народнага строю беларусаў, але і ні ў якім выпадку не супярэчыць народным традыцыям, і вышываны беларускі арнамент, мы знайшлі з навучэнцамі шмат магчымасцей для рэалізацыі творчых ідэй.

Вышыўка — адзін з найбольш развітых і папулярных відаў народнага мастацтва ў беларусаў. Схемы вышывання арнаменту сёння лёгка знайсці ў літаратуры, праз сетку інтэрнэт. Разам з тым схемы для вышывання падыходзяць і для работы з бісерам.

Прыступаючы да работы, дзеці звярнуліся да вывучэння беларускага народнага арнаменту, паколькі менавіта арнамент ляжыць у аснове беларускай народнай прыкладной творчасці.

Продкі ўкладалі асаблівы сэнс у арнамент. Яны верылі, што можна абараніць сябе і сваю сям’ю з дапамогай узору, які жанчыны вышывалі на вопратцы. Размяшчалі ўзор таксама невыпадкова: на краях адзення (падол, рукавы, каўнер), месцах швоў і каля жыццёва важных органаў і частак цела (галава, сэрца), бо, лічылася, менавіта на адкрытыя часткі цела ідзе ўплыў нядобрых сіл. Абрусы, ручнікі, мэблю, часткі пабудоў таксама ўпрыгожвалі ўзорамі — для абароны сям’і і свойскіх жывёл.

Кожны элемент арнаменту мае сваё сімвалічнае значэнне: агонь, жыццё, сонца, сям’я. Цікава, што ў беларускім арнаменце няма знака смерці. Нашы продкі верылі, што душы памерлых жывыя, заўсёды дапамагаюць жывым: даглядаюць дзяцей, даюць парады па гаспадарцы.

Праз вывучэнне тэматычнай літаратуры навучэнцы пашырылі веды па тэхналогіі пляцення, азнаёміліся з нацыянальнымі беларускімі святамі, народнымі традыцыямі і сімволікай, што дапамагло зразумець асновы арнаментальных сімвалаў, колеразнаўства, кампазіцыі, традыцый беларускага строю і абрадавых традыцый.

Падрабязна азнаёміўшыся з гісторыяй арнаменту як абярэга, з цікавымі і павучальнымі народнымі павер’ямі, дзеці зацікавіліся вырабам падвесак-абярэгаў. Для ўвасаблення гэтай ідэі ў жыццё была праведзена вялікая работа: па-першае, навучэнцы ўважліва прааналізавалі значэнне сімвалаў у беларускай вышыўцы і ткацтве, па-другое, перапрацавалі і адаптавалі да матэрыялу схемы для стварэння падвесак. Было створана мноства розных эскізаў абярэгаў. Некалькі канчатковых варыянтаў, з якіх дзеці выбіралі адзін для сваёй работы, былі вельмі разнастайнымі, але блізкімі па кампазіцыі.

Нашы продкі надавалі вялікую значнасць выяве крыжа, бо ён сімвалізаваў сонца, меў вялікую сілу. Таму навучэнцы аддалі перавагу крыжападобным падвескам. Звычайна гэта былі чатыры крыжападобна злучаныя разеткі, нярэдка ў абрамленні з арнаменту. Пасля чаго пачаўся наступны этап, не менш складаны за астатнія — работа з бісерам, якая патрабуе вялікай стараннасці і цярплівасці. Кожны з вучняў зрабіў абярэгі для сябе, лепшых сяброў і членаў сям’і.

Падчас правядзення заняткаў па тэме “Велікоднае яйка як сімвал жыцця і адраджэння” ў нас узнікла ідэя аплесці бісерам яйкі. Выкарыстоўваючы розныя тэхнікі пляцення бісерам (манастырскае пляценне, мазаіка, ялінка, ажурнае пляценне, крыжык, жгут, расшыўка сеткі з ажурным пляценнем), разнастайныя арнаменты і сімволіку, мы стварылі калекцыю велікодных яек. У калекцыі можна ўбачыць яйкі, на якіх адлюстраваны сімвалы розных пор года: калядная ялінка, кошыкі з першымі вясновымі краскамі, палявымі кветкамі, традыцыйная велікодная сімволіка і беларускі нацыянальны арнамент, які нясе асаблівы сэнс. Усе гэтыя выявы не толькі не супярэчаць велікоднай тэматыцы, а ўзмацняюць яе.

Каб надаць завершанасць калекцыі, было вырашана стварыць скрыначкі з нацыянальнай сімволікай. Кампазіцыйным цэнтрам калекцыі стала вялікая скрынка, накрыўка якой упрыгожана крыжам у абрамленні сонца, а дадаткам служаць дзве маленькія скрыначкі са знакамі хлеба і ўрадлівасці. У выніку з’явілася адзіная калекцыя “Родная ніва”, якая ў сімвалічным раслінным і геаметрычным арнаменце ўвасобіла гармонію прыроды і напоўнілася цяплом роднай беларускай зямлі.

Россып бісеру на ручніках

Да вывучэння беларускага народнага строю падштурхнуў выпадак: кіраўнікі фальклорнага калектыву папрасілі зрабіць нацыянальныя галаўныя ўборы. Незвычайнасць работы была ў тым, што ў кожнага ўдзельніка фальклорнага калектыву быў касцюм пэўнага рэгіёна Беларусі, які патрабаваў такога ж галаўнога ўбору. Таму навучэнцам давялося азнаёміцца з асаблівасцямі строю розных мясцін Беларусі: Палесся, Панямоння, Падняпроўя, і Цэнтральнага рэгіёна. І толькі пасля гэтага дзеці ўзяліся за стварэнне галаўных убораў.

Работа захапіла, і творчае натхненне падштурхнула да вырабу іншых упрыгажэнняў да беларускага нацыянальнага касцюма. У выніку руплівай калектыўнай працы атрымаўся стылізаваны беларускі строй, дзе простую нефарбаваную беларускую кашулю дапоўнілі гердан (нагруднае ўпрыгажэнне), пояс, бранзалеты, аб’яднаныя адзінай стылістычнай лініяй. Удзельнікі аб’яднання змаглі на аснове асабістага вопыту пераканацца, што народныя ўбранні адрозніваюцца сваёй прыгажосцю, гармоніяй і мастацкай мерай.

Вышыўка бісерам асабліва зацікавіла дзяцей. Ад традыцыйнай вышыўкі яна адрозніваецца тым, што ўзор вышываецца паўкрыжыкам у адным кірунку. На цяперашні момант у нас ужо ёсць ручнікі, вышытыя бісерам на канве.

Але дзіцячая цікаўнасць і прага пазнання падштурхоўваюць нас да новых творчых адкрыццяў. Таму ўдзельнікі аб’яднання сёння асвойваюць новы кірунак работы з бісерам — асновы ткацтва. Гэта вельмі старажытны і цікавы від беларускай народнай творчасці. Зараз з’явілася ідэя з дапамогай станка стварыць бісерны беларускі ручнік, у якім будуць спалучацца асноўныя арнаментальныя і кампазіцыйныя матывы ручнікоў, што нашы продкі традыцыйна выраблялі з тканіны ў спалучэнні з вышыўкай і мярэжкай. Ручнік выбралі невыпадкова. Гэты прадмет адыгрываў значную ролю ў духоўным жыцці беларуса, суправаджаў яго ад нараджэння і да апошняй хвіліны жыцця, быў неабходным атрыбутам абраднасці і аздаблення жылля.

Развіццю практычных навыкаў і творчых здольнасцей навучэнцаў спрыяе стварэнне сувеніраў з выкарыстаннем традыцыйнай беларускай сімволікі і арнаментыкі. Дзеці з задавальненнем робяць сувенірныя кубачкі, пано, калядныя ўпрыгажэнні на ёлку. Часта такія вырабы становяцца прыемнымі і адмысловымі падарункамі родным і сябрам. З асаблівым гонарам і цеплынёй дораць дзеці свае работы замежным гасцям, калі ўдзельнічаюць разам у міжнародных конкурсах і фестывалях, прэзентуючы такім чынам наша культурнае багацце.

Пляцём па-беларуску

Дзейнасць аб’яднання па інтарэсах “Бісерапляценне”, заснаваная на творчым пераасэнсаванні традыцый беларускай нацыянальнай спадчыны ў сучасных умовах, не толькі вучыць дзяцей і падлеткаў працаваць з бісерам, дапамагае дакрануцца да вытокаў народных традыцый, азнаёміцца з беларускай народнай сімволікай, але і дазваляе закрануць многія важныя выхаваўчыя аспекты, маральныя і духоўныя пытанні.

Для падтрымання і ўмацавання цікавасці навучэнцаў да нацыянальнага адраджэння ў аб’яднанні па інтарэсах праводзяцца конкурсы на веданне беларускіх прыказак і прымавак, казак: “Лабірынты беларускай мовы”, “Казачны клубочак”, віктарыны на тэмы беларускай прыроды і гісторыі: “Адкуль я родам?”, “Родныя краявіды”. Навучэнцы наведваюць выставы народных майстроў і выставы-конкурсы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва: “Калядная зорка”, “Традыцыі і сучаснасць”, “Вясёлы балаганчык”. Так у навучэнцаў з’яўляецца магчымасць як ацаніць эстэтычную прыгажосць твораў беларускага мастацтва, так і дакрануцца да гісторыі і традыцый свайго народа, адчуць яго талент і характар, усвядоміць сябе яго неад’емнай часткай.

Навучэнцы ўдзельнічаюць у конкурсах дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Прызавыя месцы ў конкурсе экалагічнай моды “Галерэя вобразаў”, Рэспубліканскай выставе-конкурсе дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва “Саматканы цуд” з’яўляюцца яскравым пацвярджэннем значнасці і прадукцыйнасці праведзенай работы.

Знаёмства дзяцей і падлеткаў з нацыянальнай культурай, яе каштоўнасцямі і традыцыямі, вывучэнне творчасці, гісторыі, мудрасці нашага народа дазваляе вырашаць задачы фарміравання нацыянальнай самасвядомасці, выхавання павагі да культуры не толькі свайго, але і суседніх народаў, што спрыяе, у канчатковым выніку, фарміраванню ўсвядомленай любові да Радзімы.

Аксана НЯФЁДАВА,
педагог дадатковай адукацыі Палаца дзяцей і моладзі “Арыён” Мінска.