Трымай вёслы напагатове!

Калі сані трэба рыхтаваць летам, то байдаркі і рукзакі — зімой. Прычым рыхтаваць аператыўна і ўжо ў пачатку сакавіка трымаць напагатове, бо не заўважыш, як прыгрэе сонейка, растане снег, рэкі скінуць ледзяныя аковы і паходная душа, стомленая ад змрочнай зімы і гарадской мітусні, захоча вясновай радасці, абнаўлення, на бераг звілістай лясной рачулкі.

Паходы па вясновых рэках — асаблівы перыяд у жыцці турыста-водніка. Гэта не паходы пад спякотным летнім сонцам па абмялелых рэках або пад сцюдзёным восеньскім дажджом. Вясна ёсць вясна. Вясной і дыхаецца лягчэй, і паходныя цяжкасці пераадольваюцца лепш, ды і рэкі паўнаводныя. Здаецца, яны толькі і чакаюць таго моманту, калі ты апусціш у ваду вясло і не спяшаючыся зробіш першы грабок. Потым другі, трэці — і так паступова, кіламетр за кіламетрам, паварот за паваротам, пераадолееш першы ў новым сезоне водны маршрут. У чым асаблівасці вясновых водных паходаў? Куды адправіцца, каб найбольш эфектыўна адпачыць ад зімовай шэрасці, набрацца сіл, спазнаць чароўнасць вясны? Якія цяжкасці чакаюць на шляху? Па адказы звернемся да прафесіяналаў — метадыстаў Рэспубліканскага цэнтра экалогіі і краязнаўства і Мінскага дзяржаўнага турыстычна-экалагічнага цэнтра дзяцей і моладзі кандыдата ў майстры спорту Лідзіі Іванаўны Лукічавай і майстра спорту Аляксандра Рыгоравіча Лёксіна, за плячыма якіх дзясяткі водных сезонаў і сотні маршрутаў па рэках Беларусі, Карпат, Карэліі, Алтая, Камчаткі.— Хоць мне ўжо і 67 гадоў, аднак па-ранейшаму, як і ў маладосці, цягне ў паходы. Яднанне з прыродай, свежае вясновае паветра, фізічная праца дазваляюць адпачыць ад гарадской мітусні, асфальту, забыцца пра розныя жыццёвыя абставіны. А яшчэ вясновыя паходы загартоўваюць цела. Ёсць у нас з калегамі і свае традыцыі: падчас паходу абавязкова з’есці лыжку мёду і запіць яе рачной вадой, а пасля абліцца сцюдзёнай вадой з вядра, — паведаміў Аляксандр Рыгоравіч, які прайшоў 82 катэгарыйныя паходы, у тым ліку самай высокай шостай катэгорыі складанасці.
Вясна пачынае водны сезон, аднак у параўнанні з паходным летам звычайна ахоплівае невялікі прамежак часу: канец красавіка — май. Па словах Лідзіі Іванаўны, пры планаванні водных маршрутаў варта ўлічваць некалькі фактараў. Па-першае, вясной нізкія тэмпературы, нават у маі ноччу часта бываюць замаразкі, таму ў вясновы паход давядзецца абавязкова браць камплект цёплай бялізны, а таксама гідракасцюм, які пры раптоўным перакульванні судна ў халодную ваду не дазволіць вам захварэць. Па-другое, вясной падчас нерасту рыб іх лоўля дазваляецца выключна з берага. Па-трэцяе, існуюць і пэўныя абмежаванні на перасоўванне маламерных суднаў. Напярэдадні паходу неабходна накіраваць на адрас адміністрацыі раёна, па тэрыторыі якога пракладзены маршрут, запыт і колькасны склад групы. Ёсць яшчэ адзін істотны недахоп вясны — гэта складанасць фарміравання паходных груп навучэнцаў. Калі на дрэвах толькі-толькі распускаецца лісце, а берагі рэк усыпаны жоўтымі дзьмухаўцамі, ва ўстановах адукацыі ідуць заняткі.
— Часцей за ўсё ў вясновыя водныя паходы мы адпраўляемся разам з педагогамі, аднак часам удаецца прыцягнуць і навучэнцаў, студэнтаў. Калі за ўдзел у вясновым паходзе яны атрымліваюць дыпломы, кубкі, што павышае рэйтынг установы адукацыі, у якой яны вучацца, то дырэктар пачынае па-іншаму глядзець на маю прапанову адпусціць некалькі чалавек у вясновы паход, — адзначыў Аляксандр Рыгоравіч Лёксін.
Гэта, напэўна, самыя істотныя недахопы вясновых паходаў. Пераваг значна больш. Самай галоўнай з’яўляецца паўнаводнасць рэк. Перад турыстам-воднікам адкрыты ўсе водныя шляхі, нават тыя ўчасткі, праход па якіх на працягу значнай часткі года немагчымы з-за нізкага ўзроўню вады. Яскравым прыкладам з’яўляецца рака Страча, што працякае ў Пастаўскім (Віцебская вобласць), Мядзельскім (Мінская) і Астравецкім (Гродзенская вобласць) раёнах. Бурлівая вясной (нават са своеасаблівымі парогамі), у астатні перыяд года яна амаль непраходная для байдарак. Тыя, хто толькі пачынае асвойваць сакрэты веславання, могуць пракласці водны маршрут і па рацэ Бобр. Звілістая, з маляўнічымі берагамі, мноствам турыстычных стаянак, гэтая рака (яе выток знаходзіцца ў Талачынскім раёне Віцебскай вобласці, а вусце ў Крупскім раёне Мінскай вобласці) выдатна падыходзіць для падарожжаў у любую пару года па адкрытай вадзе.
— Менавіта вясной я пачала адлік сваіх водных паходаў. Было гэта ў далёкім 1973 годзе ў Карпатах, на рацэ Стрый. Як часта бывае ў жыцці, першы паход не абышоўся без прыгод. Пачалося ўсё з таго, што нашы рэчы, пакінутыя на беразе, рака змыла, да таго ж мы сур’ёзна пашкодзілі судна. Добра, што побач праплывалі плытагоны і ўзялі нас на буксір. З таго часу шмат вады выцекла, аднак той вясновы паход (нават лепш сказаць “тыя вясновыя прыгоды”) і цяпер помніцца да дробязей, — адзначыла Лідзія Іванаўна.
Кандыдатам у майстры спорту былі пройдзены тысячы водных кіламетраў. І кожны год Лідзія Іванаўна адкрывае для сябе новыя маршруты. Адным з такіх адкрыццяў з’яўляецца рака Дрыса. “Ужо некалькі гадоў мы з калегамі адпраўляемся на гэтую лясную рэчку, якая працякае па Расонскім і Верхнядзвінскім раёнах Віцебскай вобласці і суседняй Пскоўскай вобласці. Водны маршрут пралягае не толькі па гэтай рацэ, але і па азёрах дзівоснай прыгажосці, па тэрыторыі ландшафтнага заказніка Сіньша. Менавіта там я ўпершыню ўбачыла водны арэх чылім, занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. Па берагах звілістай Дрысы на большай частцы маршруту амаль не сустракаюцца населеныя пункты. Нярэдка трапляюцца высокія берагі. Калі плывеш паўз іх, то ўзнікае адчуванне, што знаходзішся ў каньёне. Летам узровень вады на Дрысе падае і часта сустракаюцца перакаты”, — паведаміла Лідзія Іванаўна Лукічава.
Вясновую Дрысу палюбіў і Аляксанр Рыгоравіч Лёксін. Апошнія гады ён часта наведваецца на Расоншчыну. Адзін з апошніх маршрутаў, пракладзены па Дрысе, стаў пераможцам Рэспубліканскага конкурсу на лепшы турыстычны паход “Пазнай Радзіму — выхавай сябе!”, здзейснены ў 2015 годзе. Дарэчы, вынікі конкурсу былі падведзены днямі ў Рэспубліканскім цэнтры экалогіі і краязнаўства.
Паход па маршруце Мінск — Расоны — воз.Язна — р.Язніца — р.Ушча — воз. Дрысы — р.Дрыса — воз.Валоба — воз.Сіньша — р.Дрыса — р.Заходняя Дзвіна — Верхнядзвінск — Мінск здзяйсняўся групай турыстаў-педагогаў з 25 красавіка па 4 мая. Галоўнай мэтай паходу была не толькі падрыхтоўка інструктараў школьнага і студэнцкага спорту, але і азнаямленне з гісторыяй і аб’ектамі прыроды поўначы Віцебскай вобласці ў межах Нешчарда-Гарадоцкага ўзвышша і часткі Пскоўскай вобласці Расіі, наведванне старажытнага Полацка. Асноўны ўпор рабіўся на знаёмства з падзеямі вайны 1812 года. Наогул, тэма гэтай вайны і Першай сусветнай вайны чырвонай ніткай праходзіць праз усе паходы, якімі кіруе Аляксандр Рыгоравіч Лёксін. Найбольшую цікавасць у гэтым плане, па словах педагога дадатковай адукацыі, уяўляюць берагі возера Нарач, рэк Нарачанкі, Віліі, Нішчы, што ў Мінскай, Гродзенскай і Віцебскай абласцях.
— Падзеі гэтых войнаў на тэрыторыі Беларусі ў параўнанні з падзеямі Вялікай Айчыннай вайны вывучаны менш. Водныя паходы дазваляюць запоўніць пэўныя прабелы. Не стаў выключэннем і паход па Дрысе — Заходняй Дзвіне. Разам з калегамі мы, напрыклад, пераканаліся ў пэўных тапаграфічных недакладнасцях у вызначэнні месца гібелі і месца пахавання ўдзельніка знакамітай бітвы ў ваколіцах Клясціц, што ў Расонскім раёне, генерал-маёра Якава Пятровіча Кульнева. Абавязкова маршрут пралягае і праз вёскі, адметныя сваёй гісторыяй. Такой для нас стала, напрыклад, вёска Перавозы Расонскага раёна, у ваколіцах якой знаходзіцца гара Рагвалода і Рагнеды, або Рагнедзін курган. Згодна з паданнем, менавіта на гэтым месцы загінуў у бітве славуты полацкі князь, — паведаміў Аляксандр Рыгоравіч.
Вясновыя водныя паходы — гэта не толькі выдатны адпачынак, але і фізічная праца. Тое, што ў паходзе неабходна насячы дроў, зварыць ежу, веславаць — гэта зразумела. Аднак ёсць і яшчэ адзін абавязкова-неабавязковы від фізічнай працы: прыбіранне смецця. “Засмечанасць берагоў рэк і турыстычных стаянак — гэта адно з балючых пытанняў для турыста-водніка, — дзеліцца Аляксандр Рыгоравіч. — Кожны год вясной мы збіраем тоны смецця, аднак на наступны год яно з’яўляецца зноў. Нават не ведаю, як назваць людзей, якія засмечваюць зямлю. Парасятамі? Аднак у жывёл інстынкты, а мы ж усе людзі разумныя і можам дзесяць разоў падумаць перад тым, як кінуць на зямлю абгортку ад цукеркі або пустую пластыкавую бутэльку. Шматгадовы вопыт водных паходаў сведчыць пра тое, што змагацца з такой з’явай можна толькі двума спосабамі: выпісваннем вялізных штрафаў і актыўным экалагічным выхаваннем навучэнцаў. Для выпраўлення сітуацыі, напэўна, павінны змяніцца пакаленні. А пакуль што ў кожны паход даводзіцца браць граблі”.
Нягледзячы на халодныя ночы, пэўныя абмежаванні ў выкарыстанні маламерных суднаў, вясна з’яўляецца выдатным часам для водных турыстычных паходаў. Вясной і дыхаецца лягчэй, і паходныя цяжкасці пераадольваюцца лягчэй, так што трымайце байдаркі, рукзакі і палаткі напагатове — турыстычная вясна ўжо крочыць па зямлі.

Ігар ГРЭЧКА.
Фота з архіва Л.І.Лукічавай і А.Р.Лёксіна.