Вецер у руках

Калі сам лётаць не можаш, але вельмі хочацца, можна знайсці альтэрнатыву. Адна з самых даступных — запусціць паветранага змея. Пачуццё ветру — ёсць, неабходнасць кіраваць палётам — ёсць, знаходжанне на вышыні пры добрай фантазіі — ёсць. Застаецца толькі зрабіць змея. З гэтым дапамогуць у Палацы дзяцей і моладзі Наваполацка.

Авантура ўдалася

Святлана Кубачова вядзе некалькі гурткоў у палацы. Той, у якім дзеці ствараюць паветраных змеяў, называецца “STEM-парк”. Там вучаць робататэхніцы, 3D-мадэляванню і кіраванню беспілотнымі лятальнымі апаратамі. Па-за праграмай тыя, хто хоча, самастойна робяць праекты, якія прадстаўляюць на навукова-практычнай канферэнцыі “Квант”. З апошняга — выхаванцы стварылі макет вулкана Этна, які свяціўся і выпускаў дым, апарат для гатавання салодкай ваты.

Як жа сюды ўпісаліся паветраныя змеі?

— Нам прапанавалі паўдзельнічаць у рэспубліканскім конкурсе паветраных змеяў “ТэхнаЭнергія”, а я такая авантурная ў плане конкурсаў, адразу падхапіла ідэю, — расказвае Святлана Пятроўна. — Адзін з маіх выхаванцаў, Міша Рудзько, тады адгукнуўся, бацькі яго падтрымалі. Мы з’ездзілі, паспрабавалі — і атрымалася. Працягнулі займацца. На жаль, зараз з даступных для нас спаборніцтваў засталіся толькі абласныя — “Майскае неба Перамогі”. Сёлета мы ўпершыню з’ездзілі ў Глыбокае на “Вішнёвы фестываль”, там праходзіў конкурс паветраных змеяў. Арганізатары запрашалі толькі сваіх, але я патэлефанавала, спытала, ці можна прыехаць, яны не адмовілі.

З паветранымі змеямі ў Святланы Пятроўны займаюцца 4—5 чалавек, таму што гэта вузкі напрамак. Хтосьці проста зрабіў змея і на гэтым спыніўся, а хтосьці як захапіўся ў дзяцінстве, так і застаўся да заканчэння школы.

— Трэніроўкі ў нас не пастаянныя. За месяц-два да конкурсу мы пачынаем рабіць змея. На трэніроўкі бяром старых і новых змеяў, ніткі, скотч, нажніцы (рэмкамплект, як я кажу) і ідзём на поле. Калі ветру няма, дзеці бегаюць па полі, калі ёсць, то ім прасцей прыгадаць навык па запуску. Навічкам мы тлумачым, як схапіць вецер, як правільна стаць, як падцягнуць леер (вяроўку, за якую трымаецца змей), як не парэзаць аб яго рукі, бо калі ён нацягваецца, становіцца як струна. Так мы каля гадзіны праводзім на полі.

Развеем міф пра тое, што паветраныя змеі — гэта проста цацка. У XVIII стагоддзі з іх дапамогай вымяралі тэмпературу паветра на вышыні, выявілі электрычную прыроду маланкі, дзякуючы чаму потым стварылі громаадвод. У XIX стагоддзі яны прымяняліся для метэаралагічных назіранняў. У XX стагоддзі змеі адыгралі ролю ў стварэнні радыё. Аляксандр Папоў з іх дапамогай падымаў на вышыню антэны. Аляксандр Мажайскі, стваральнік першага ў Расіі і аднаго з першых у свеце натурных самалётаў, правёў серыю выпрабаванняў з паветранымі змеямі. Яны дапамаглі выбраць памеры самалёта, каб той змог узляцець. Змеі былі карыснымі і ў ваенных мэтах. Канстанцін Канстанцінаў распрацаваў сістэму выратавання суднаў, якія цярпелі бедства каля берага. Падчас Першай сусветнай вайны змеі дапамагалі разведваць варожыя пазіцыі, карэкціраваць артылерыйскі агонь.

Матэрыял амаль любы

Усіх змеяў у наваполацкім гуртку робяць самастойна. Спачатку выхаванцы вывучаюць, якія бываюць змеі, з чаго іх можна зрабіць, для гэтага чытаюць розныя матэрыялы ў інтэрнэце. Потым замацоўваюць веды ролікамі на YouTube. Далей — практыка.

— Мы пачалі з самага простага змея — дэльта-кайта. Зрабілі яго невялікім, з плёнкі, з’ездзілі на спаборніцтвы ў Мінск, паглядзелі, з чым прыехалі іншыя, і пачалі ствараць новыя. Каробчатыя змеі ў нас не вельмі хацелі лётаць, мы гэтую ідэю пакінулі. Ракаку таксама з намі не пасябравалі. Міша Рудзько паспяхова запускае бескаркаснага паветранага змея, мы яго называем коўдрай. У яго дзве доўгія рэйкі па 2 метры, а паміж імі — палотнішча з тканіны. За кошт таго, што ў яго вецер дзьме, як у парус, ён узлятае ўверх. Колер, форму выбіраем і прыдумваем разам з дзецьмі.

Адзін дзень затрачваецца на тое, каб зрабіць рэйкі. Яны павінны быць тонкімі, 1×1 см, лепш — 0,8×0,8 мм. На выкрайку — таксама дзень. Яе робіць Святлана Пятроўна. Тканіна не павінна прапускаць паветра, лепш за ўсё выкарыстоўваць парашутную ці нейлон, але гэта дастаткова дорага. У Наваполацку іх замяняюць падкладачнай тканінай: недарагая, рознакаляровая, яе лёгка знайсці ў магазіне. Можна разгледзець яшчэ больш даступныя варыянты: вялікія пакеты для смецця, абгортачную паперу. Некаторыя нават робяць паветраных змеяў са столевай пліткі — пенаполістыролу. Леер атрымліваецца добрым з капронавай ніткі, таўшчыню трэба падбіраць у залежнасці ад таго, якая вага змея і на якую вышыню ён будзе падымацца. Шпулю, за якую мацуюцца ніткі, хлопцы выпілоўваюць з фанеры пад свае рукі.

З 1985 года кожную другую нядзелю кастрычніка адзначаецца Сусветны дзень паветраных змеяў.

Асноўныя віды паветраных змеяў:

Дэльта-кайт. Самы просты па канструкцыі — у выглядзе трохвугольніка.

Ракаку. Плоскія шасцівугольныя змеі, стабільныя ў небе, простыя ў вырабе. Яны лётаюць без хваста, маюць вялікую пад’ёмную сілу.

Каробчатыя. Выглядаюць як двухузроўневая трохвугольная, квадратная ці ромбападобная каробка. Дзякуючы такой форме, яны вельмі ўстойлівыя і мала матляюцца па прычыне бакавых вятроў.

Ротарныя. Даволі рэдкі від. Такія змеі верцяцца ў палёце.

Трукавы. Мае не адзін, а 2 ці 4 лееры (вяроўкі, якімі чалавек кіруе змеем). З імі можна рабіць пілатажныя фігуры.

Кайты. Вялікі кіруемы паветраны змей. З кайтам людзі перамяшчаюцца па паверхні вады ці па снезе. Ёсць нават асобны від спорту — кайтынг.

— Змей можа парвацца ад рэзкага парыву ветру, але толькі калі ён зроблены з плёнкі. Тканыя не рвуцца, яны падаюць носам у зямлю, могуць зламацца рэйкі. Калі рэйка пашкоджана, парушаецца баланс і змей ужо не ўзляціць. На спаборніцтвах гэта частая справа, але там іх хутка падклейваюць, каб працягнуць выступленне, — гаворыць Святлана Кубачова.

Тэхніка + асоба

Не любы змей адразу паляціць, нават калі рабіць яго па правераным чарцяжы. Часам да ветразя (так называецца палотнішча) прышываюць або прыклейваюць кіль. Кіль нагадвае жывот у голуба. Калі няправільна знайсці яго вугал, то змей можа задзірацца ўгору, падаць уніз.

Па меркаванні Святланы Пятроўны, каб змей падняўся ў паветра, чалавек павінен мець “нюх” і жаданне. Наступныя па важнасці — тэхнічныя моманты. Драўляныя рэйкі трэба браць сухія, лёгкія, без сучкоў. Можна выкарыстоўваць карбонавыя палачкі, пруткі, але іх складаней злучыць. Патрэбен вецер, пажадана пастаянны з пэўнай хуткасцю. Пры такім надвор’і змей можа падняцца на 50 м, будзе вісець над галавой. Калі вецер непастаянны або яго наогул няма, прыходзіцца бегаць і яго лавіць. Месца таксама ўплывае на вынік. На беразе возера ці акіяна запусціць паветранага змея прасцей, бо там вецер пастаянны. У горадзе цяжэй: вакол высокія дрэвы і дамы. Наваполацкія хлопцы трэніруюцца на футбольным полі каля палаца. Там хапае месца, але з ветрам складана.

— На паспяховы запуск уплывае і сам чалавек. Па-першае, у яго павінна быць развітая фантазія, таму што для кожнага змея трэба прыдумаць дызайн. Па-другое, важна быць мэтанакіраваным, хацець злавіць вецер. Калі гаворка ідзе пра конкурсы, то без жадання перамагчы немагчыма. І нават фізічная форма адыгрывае ролю. Высокі рост будзе плюсам, сіла, цягавітасць — таксама, бо калі ветру няма, трэба 5 мінут бегаць па стадыёне, утрымліваць леер.

Лепшыя пілоты

З абласных спаборніцтваў “Майскае неба Перамогі”, якія арганізаваў аддзел тэхнічнай творчасці Віцебскага абласнога палаца дзяцей і моладзі, два выхаванцы Святланы Пятроўны вярнуліся з прызавымі месцамі. Міхаіл Рудзько заняў 1-е месца ў намінацыі “Гігантум” і 2-е ў “Вышэйшым пілатажы”. Аляксандр Кляшторны — 3-е месца ў “Вышэйшым пілатажы”. Міхаіл пачаў займацца паветранымі змеямі ў 3 класе, зараз ён у 11-м, Аляксандр у гэтым відзе творчасці і спорту 5 гадоў — з 4 класа.

— Пасля таго як я першы раз запусціў паветранага змея, цікавасць не знікала. Я зрабіў ужо больш за 10 розных змеяў. Па памерах (2,3×1,7 м) і складанасці кіравання мне спадабаўся “Гігантум”. Мне падабаецца ў працэсе запуску, што змей знаходзіцца на вышыні 30—50 м, што ў мяне атрымалася яго так высока падняць, падабаецца пачуццё палёту, — гаворыць Міхаіл.

Усяго ў спаборніцтвах “Майскае неба Перамогі” выступалі 32 чалавекі па трох напрамках. “Крэатыў” — конкурс на самага прыгожага паветранага змея, “Гігантум” — на самага вялікага, “Вышэйшы пілатаж” — на майстэрства кіравання. Што тут разумеецца пад майстэрствам? Журы назначае час ад 3 да 5 мінут, калі трэба пратрымацца ў паветры. На час уплывае надвор’е: калі ідзе дождж, то менш, калі суха — больш. Ідэальнае выкананне — гэта калі за 3—5 мінут паветраны змей падняўся ў неба і ні разу не ўпаў. Калі так не атрымалася, нічога страшнага: можна паспрабаваць яшчэ. Побач з кожным удзельнікам стаіць суддзя з секундамерам, у залік ідзе лепшая спроба. Адначасова на пляцоўцы знаходзяцца 2—3 чалавекі, бо калі будуць усе, то лееры зблытаюцца.

Для мяне самы вялікі плюс такога хобі — гэта даступнасць. Купіў матэрыялы ці нават знайшоў дома, паглядзеў ролікі на YouTube, пачытаў і пачынаеш майстраваць. Застаецца толькі дачакацца падыходзячага надвор’я. Зараз, здаецца, цудоўны варыянт: сонца выходзіць дастаткова часта, а восеньскі вецер так і стараецца заблытаць валасы.

Настасся ХРЫШЧАНОВІЧ.
Фота з архіва С.П.Кубачовай.