Рэгіянальны кампанент

Год малой радзімы — гэта ў першую чаргу год педагогаў-краязнаўцаў, таму і праекты, якія яны прэзентавалі на XVIII Рэспубліканскай выставе навукова-метадычнай літаратуры, педагагічнага вопыту і творчасці навучэнскай моладзі, прыцягвалі асаблівую ўвагу наведвальнікаў. Разам з настаўнікамі гімназіі Кармы і Ельскай раённай гімназіі пагартаем старонкі ўнікальнага зборніка “Займальныя ўрокі малой радзімы” і электроннай кнігі “Радзімазнаўства. Ельшчына”.

Падчас урачыстага адкрыцця выставы міністр адукацыі Ігар Васільевіч Карпенка адзначыў, што ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі асаблівую ўвагу неабходна звярнуць на ўзма­цненне выхаваўчага патэнцыялу ўрока. У настаўнікаў-прадметнікаў ёсць унікальная магчымасць выхоўваць навучэнцаў не толькі праз розныя формы пазаўрочнай дзейнасці, але і праз змест вучэбнага прадмета. Эфектыўнасць тут зале­жыць ад мэтанакіраванага адбору вучэбнага матэрыялу, які дае вучням прыклады сапраўднай маральнасці, духоўнасці, грамадзянскасці і патрыятызму. Менавіта такі якасны матэрыял і падрыхтавала аўтар зборніка “Займальныя ўрокі малой радзімы” настаўніца пачатковых класаў гімназіі Кармы Ірына Анатольеўна Шлемянкова. Яе зборнік — разгорнуты адказ на пытанне, як эфектыўна выкарыстоўваць выхаваўчы патэнцыял урока ў Год малой радзімы.

— Словы “патрыятызм” і “грамадзянскасць” часам гучаць патэтычна, няшчыра. Нярэдка ў зносінах з людзьмі ловіш сябе на думцы, што пра гэтыя якасці можна гаварыць больш проста і сардэчна, без пафасу і лозунгаў. Можна тысячу разоў сказаць, што Беларусь — цудоўная краіна, цэнтр Еўропы, і не зачапіць дзіцячыя душы. А можна праз цікавасць да гісторыі роднага горада, вёскі абудзіць у юных розумах і сэрцах тыя самыя пачуцці, якія і характарызуюць іх як сапраўдных грамадзян, што ўмеюць шанаваць мінулае, жадаюць удзель­нічаць у стварэнні цяперашняга і ўсведамляюць сваю адказнасць за будучыню, — падзялілася Ірына Анатольеўна.

Каб абудзіць у дзіцячых сэрцах такія пачуцці, настаўніца вырашыла актыўна выкарыстоўваць у сваёй рабоце рэгіянальны кампанент. У аснову працы лёг пошук адказаў на наступныя пытанні: “Ці можна сумясціць засваенне вучэбных прадметаў і краязнаўства? Ці будзе гэта цікава дзецям? Ці можна, выкарыстоўваючы рэгіянальны кампанент у пачатковай школе, зрабіць вучэбны працэс займальным і выніковым?”. Як лічыць Ірына Анатольеўна, для заняткаў края­знаўствам у пачатковай школе ёсць шмат магчымасцей. Галоўнае, дакладна зразумець мэты і задачы, выбудаваць сістэму ў адпаведнасці з узроставымі асаблівасцямі дзяцей, прытрымлівацца ў працы прынцыпаў навуковасці, сістэматычнасці, комплекснасці, планавасці, рэгіянальнасці, масавасці, гістарызму.

“Мая радзіма — Ельшчына. Гэта да цябе ляціць маё сэрца ў час расставання. Гэта твае жытнёвыя палі з блакітнымі васількамі, бярозавыя гаі, някідкія краявіды напаўняюць душу непрывычнай пяшчотай. І ты, акрылены гэтым пачуццём, бачыш узвышанае ў зямным, прыгожае — у будзённым, вечнае — у імгненным.

Ельшчына… Для мяне ты святыня, прошча. Пупавінай, бы з маці, знітаваны з табою. Нябачныя нітачкі-сувязі сілкуюць, даюць разуменне асэнсаваць: ты не наноснае семя, у цябе ёсць род, народ, у цябе ёсць радзіма. А гэта — шчасце”.

Ідэя стварэння зборніка заданняў для вучняў I ступені навучання з выкарыстаннем рэгіянальнага кампанента падштурхнула педагога на больш глыбокае вывучэнне гісторыі, геаграфіі, культуры Кармянскага раёна. Рэгіянальны кампанент, па словах Ірыны Анатольеўны, можна выкарыстоў­ваць на ўроках “Чалавек і свет”, “Беларуская мова”, “Русский язык”, “Літаратурнае чытанне”, “Матэматыка”. Так, на занятках “Чалавек і свет” краязнаўства прадугле­джвае не толькі тэму “Мой край”, але і “Прырода і чалавек”, “Чалавек і грамадства”. Інфармацыяй па гісторыі і геаграфіі Кармяншчыны можна напаўняць тэму “Мая Радзiма — Беларусь”.

— Выкарыстоўваючы края­знаўчы матэрыял на ўроках, часта згадваю геаграфічныя паняцці: назвы вёсак, рэк нашага раёна. Каб гэтыя звесткі спрыялі фарміраванню правільных уяўленняў пра тэрыторыю Кармяншчыны, ужо ў 1—2 класе можна і трэба знаёміць вучняў з геаграфічнай картай. Яна павінна быць маляўнічай, з буйнымі ўмоўнымі пазначэннямі. Найбольш эфектыўным спосабам рэалізацыі рэгіянальнага кампанента на ўроках “Чалавек і свет” з’яўляюцца экскурсіі па вуліцах горада, падчас якіх фарміруецца цікавасць да асобных старонак гісторыі, паглыбляюцца веды дзяцей пра родны край, пашыраецца іх кругагляд, — паведаміла Ірына Анатольеўна.

Не менш цікавым, чым знаём­ства з адметнасцямі роднага горада падчас экскурсій, з’яўляецца вывучэнне тапанімікі. Назвы су­праваджаюць чалавека ўсё жыццё, таму ў кожнага з нас, незалежна ад узросту, час ад часу ўзнікае жаданне даведацца, адкуль пайшла назва населенага пункта, вуліцы, рэчкі, возера, урочышча. “Тапанімічны слоўнік Кармянскага раёна” дапамагае настаўніцы ў складанні заданняў па мове. Ужо для вучняў 1 класа педагог часта падбірае тапонімы, у якіх дзеці вызнача­юць галосныя і зычныя гукі, першы і апошні гук, дзеляць тапонімы на склады, ставяць націск. Хлопчыкі і дзяўчынкі ахвотна выконваюць заданні, паколькі працуюць з добра знаёмымі для іх назвамі, з задавальненнем складаюць невялікія апавяданні на тэму “Наш пасёлак”, “Мая вуліца”. Выкарыстанне тапанімічнага слоўніка працягваецца і ў 2—4 класах пры вывучэнні тэм “Аднакаранёвыя (роднасныя) словы”, “Склад слова”, “Часціны мовы”. На ўроках беларускай мовы краязнаўчы матэрыял асабліва дапамагае дзецям у назапашванні беларускай лексікі. Зварот да мясцовага моўнага матэрыялу дае выдатную магчымасць праводзіць захапляльныя ўрокі-экскурсіі, ролевыя гульні, творчыя конкурсы.

— Для ўрокаў матэматыкі складаю заданні, выкарыстоўваючы лікавы краязнаўчы матэрыял. У 1—2 класах выдатна падыходзяць задачы ў вершах. Яны лёгка ўспрымаюцца на слых і з цікавасцю рашаюцца вучнямі. Звесткі пра наш пасёлак і раён выкарыстоўваю і для правядзення матэматычнай дыктоўкі. Ужо ў 2 класе вучні самастойна з поспехам выконва­юць творчыя заданні па складанні такіх задач. Мае вучні на ўроках матэматыкі могуць даведацца пра колькасць вуліц у нашым пасёлку і колькасць вёсак у Кармян­скім раёне, вылічыць працяг­ласць самай доўгай і самай кароткай вуліцы, параўнаць колькасць рэк і азёр у раёне, падлічыць іх агульную колькасць, параўнаць даўжыню рэк, разлічыць вышыню воданапорнай вежы і самага высокага дома ў Карме, вызначыць працягласць нашага пасёлка з поўначы на поўдзень і з захаду на ўсход, — сказала Ірына Анатольеўна.

Рэгіянальны кампанент робіць урок больш цікавым і займальным. І не толькі ўрок. Любое выхаваўчае мерапрыемства, у аснове якога ляжыць вывучэнне малой радзімы, абавязкова пройдзе захапляюча, запомніцца вучням. Адкуль браць звесткі для такіх мерапрыем­стваў? Каб у калег не ўзнікала падобнага пытання, настаўніцамі беларускай мовы і літаратуры Ельскай раённай гімназіі Любоўю Іванаўнай Казак і Галінай Васільеўнай Лопарт была складзена электронная кніга “Ра­дзімазнаўства. Ельшчына”. Яе прэзентацыя прай­шла падчас работы рэспубліканскай выставы надзвычай яскрава. Педагогі не толькі пагарталі перад кожным жадаючым электронныя старонкі кнігі, у якіх расказваецца пра асаблівасці маляўнічага куточка Палесся, але і правялі завочную экскурсію, падарылі наведвальнікам стэнда памятныя падарункі з напамінам пра Ельшчыну.

— Наш праект ствараўся разам з вучнямі і для вучняў, дзеля абу­джэння ў іх цікавасці да роднай Ельшчыны, паглыблення ведаў пра гэты самабытны куточак Беларусі, далучэння да вывучэння багацця матэрыяльнай і духоўнай спадчыны раёна, раскрыцця ўменняў збі­раць і сістэматыза­ваць мясцовы матэрыял пра важныя падзеі на Ельшчыне, легенды, паданні, гісторыі назваў, пра асоб, якія праславілі родную зямлю. Мы прапаноўваем выкарыстоўваць электронную кнігу “Радзімазнаў­ства. Ельшчына” ў выхаваўчай пазакласнай рабоце, на ўроках гісторыі, мовы і літаратуры не толькі калегам з Ельскага раёна, але і ўсёй Беларусі, бо рэгіянальны матэрыял з’яўляецца цудоўнай магчымасцю выхавання асобы, — паведаміла дырэктар Ельскай раённай гімназіі Любоў Іванаўна Казак.

Знаёмства з кнігай адбываецца ў форме завочнага падарожжа як па населеных пунктах, адметных мясцінах раёна, так і ў часе. Інфармацыя змешчана ў раздзелах “З гісторыі Ельшчыны”, “Славутыя землякі”, “З памяццю ў сэрцы”, “Чарнобыльскі вецер”, “Маршрутамі роднага краю”, “Культурная спадчына”, “Ельшчыне любімай прысвячаю”. Гэта не проста кніга — гэта ўнікальны летапіс раёна, змешчаны на 102 старонках. У дадатку прадстаўлены даследчыя працы вучняў, прэзентацыі, сцэнарыі свят, творчыя работы. Кніга “Радзімазнаўства. Ельшчына”, безумоўна, будзе спрыяць станаўленню і развіццю грамадзяніна, цікаўнага, неабыякавага да сваёй малой радзімы. Паслухаем, як шчыра і пранікнёна расказвалі аўта­ры кнігі пра сваю любоў да малой радзімы ўдзельнікам выставы:

“Ельшчына… З павагай, з пашанай, з удзячнасцю схіляю галаву перад табой, мая радзіма. Люблю сваю святую зямлю аддана і да канца, іншай нам не дадзена, ды і не патрэбна”.

Прыгожа, ці не праўда? Падарожжа па маляўнічай Ельшчыне мы абавязкова працягнем у адным з наступных нумароў “Настаўніцкай газеты” ў рубрыцы “Родная зямля”. А пакуль што пойдзем далей уздоўж выставачных стэндаў. Тут нас чакае яшчэ шмат цікавага.

Ігар ГРЭЧКА.
Фота аўтара.