Песні над Нёманам

Валанцёрскія атрады, лагеры адпачынку, акцыі міласэрнасці — гэта ўсё летнія канікулы для вучняў нашай школы. Ёсць у маіх выхаванцаў яшчэ адзін цікавы, а галоўнае, патрэбны занятак: запіс народных песень у вёсцы Купіск Навагрудскага раёна. На Сёмуху мы зноў тут. Сяльчане выйшлі на вуліцу: жанчыны спяваюць, мужчыны спрачаюцца. А мы крочым па вузкай вясковай вуліцы. Нас тут ужо ведаюць, вітаюцца. Многія вясковыя жанчыны вярнуліся “з пабыўкі”(так яны гавораць пра сваё жыццё ў горадзе ў дзяцей у зімовы перыяд). Песні зноў гучаць у вёсцы. Лета — найлепшы час для запісу гэтай унікальнай часцінкі спадчыны беларускага народа.

У нашым альманаху ўжо 11 унікальных песень купічан. Сёння мы чуем новую песню — “Пасею гурочкі”. Галіна Уладзіміраўна Шчатко дае дзяўчатам лісток са словамі яшчэ адной песні, якая называецца “Вясельная”. Словы перапісала ў бабулі Ніны, якую даглядае, і раіць нам яе наведаць. Пачалося захапленне песеннай спадчынай роднага краю ў маіх вучняў на ўроку літаратуры, калі мы вывучалі лірычныя песні. Дзеці змаглі пачуць і радасць, і гора, і смутак у народнай песні. Яны назвалі яе і скарбніцай, і люстэркам, і навукай. На ўроку прапанавала вучням паслухаць народныя песні нашага краю. Спачатку гучаў аўдыязапіс. Разабрацца ў пачуццях, якія перададзены ў песні “Чаромха” дзеці змаглі адразу. Яны ж адзначылі, што песня спяваецца з душой, ад сэрца, з болем.

А вось наступнае пытанне 7-класніцы зацягнула наш урок з восені па сённяшні летні дзень. Мая вучаніца спытала: “Хто выконвае гэтую песню? Ці ведаем мы гэтую спявачку?” Паказваю відэа. Дзеці моўчкі глядзяць. “Прыгожа! Клас!” — чуецца з вуснаў дзяцей. Мы дамовіліся, што абавязкова пазнаёмімся з вясковымі спявачкамі. У госці запрасілі Галіну Уладзіміраўну Шчатко. Жанчына хвалюецца: “Усё жыццё з дзецьмі кнігі чытала ў бібліятэцы, а цяпер і не ведаю, што сказаць”. Канечне, размова пайшла пра песні. “Ці многа песень ведаеце? Адкуль такія тэксты? Ці даўно спяваеце?” Слова за слова — і ў класнай гасцёўні пацягнулася размова. Расказала госця аб тым, што песні спявае матуліны, што многія суправаджаюцца нейкай гісторыяй з жыцця вяскоўцаў. Некаторыя песні складзены сяброўкамі Галіны Уладзіміраўны. Ні ў адной іншай вёсцы такіх песень больш не спяваюць.

Было зразумела, што размова не хутка скончыцца. Мы спявалі, разважалі, аналізавалі тэксты. Жанчына запрасіла дзяўчат да сябе ў вёску на сустрэчу з артысткамі, бо спявае яна не адна. У іх гурце ёсць і маладыя спявачкі, і больш сталыя. Не паехаць мы не маглі. Менавіта з гэтага моманту і пачалася наша даследчая дзейнасць. Мы пачулі шмат аўтэнтычных песень, нам расказалі і пра песні савецкай эпохі. Жыве ў гэтай вёсцы адна песня, якая так і называецца — “Песня пра Купіск”: “Вёска мая Купіск — чараўніца-казка. // Нёман закахана на яе глядзіць. // У люстраных водах і з вянком чаромхі, // Быццам маладая, на куце сядзіць”.

Паслухалі, запісалі. А які ўрок мудрасці прайшлі!

— Як адпачывалі, як спявалі! — успамінае старэйшая спявачка Аляксандра Фаўстаўна. — Усе разам! Усё калектыўна!

— Вось таму дырэктар Купіскага дома культуры Таццяна Мікалаеўна і напісала такі пранікнёны верш, — далучаецца да размовы Галіна Уладзіміраўна. — Мелодыя з’явілася сама — і заспявалі гэтую песню ўсёй вёскай. Вось і вы будзеце ведаць, як мы жылі, што шанавалі. Песні гэтай больш за паўвека, а мы ўсё яе спяваем. У нас жа прыгожая вёска, праўда? Вунь колькі мінчан тут дачы мае.

Нельга апісаць вочы маіх вучаніц падчас размовы. Хоць і малыя яшчэ, але зразумелі, сэрцам адчулі, што дакрануліся да неацэннага скарбу.

— А ці можна вас зняць на відэа? А ці паспяваеце нам яшчэ? — пасыпаліся пытанні. Жанчыны згаджаюцца.

Тут я зразумела, чым можна зацікавіць дзяцей. Простае, жывое, народнае — гэта тое, да чаго хочацца дакрануцца, дайсці да яго сутнасці. Сёння мы страчваем ды і ўжо многа страцілі сваіх песень, каштоўных, мудрых песень, праз якія можна весці дыялогі і вучыцца жыццю. Час няўмольны. Ён забірае ад нас старажылаў, таму мы абавязаны зберагчы іх спадчыну, далучыць да яе сваіх дзяцей. І першым на гэтым шляху павінен быць настаўнік. Мне як кіраўніку навуковага таварыства вучняў “Пошук” удалося знайсці тое, што зацікавіла школьнікаў і што абавязкова дасць добрыя парасткі. Уражанні і планы членаў таварыства трэба прывесці ў сістэму. Плануем зрабіць відэаролік, выпусціць школьны альманах “Песні над Нёманам”.

Падчас даследавання пашырылася наша кола знаёмстваў. Абмяркоўваюць нашы задумы і ў вёсцы. Купічане зацікавіліся гэтай працай, прапаноўваюць нам звярнуцца да той ці іншай бабулі або да яе дзяцей, якія збераглі песенныя зборнікі сваіх матуль. Валянцін Сазановіч, купічанін, мадэратар групы “Купіск” на сайце “Аднакласнікі”, прапанаваў зрабіць рубрыку “Песні нашай вёскі”. Нітачкі пацягнуліся да новых субяседніц у суседнія вёскі, а таксама ў Бярозаўку Лідскага раёна, нават у Чэрыкаў. Да нас далучыліся настаўніца беларускай мовы Валянціна Васільеўна Вееўнік і музычны кіраўнік школы Лідзія Мікалаеўна Новік. Тым, хто саромеецца спяваць песні бабуль у традыцыйным выкананні, яна прапанавала фолк-музыку.

Марына ЛЯЎША,
настаўніца рускай мовы і літаратуры
Любчанскай сярэдняй школы Навагрудскага раёна.
Фота аўтара.