Ану, пакажы свой чамаданчык!

Што толькі ні прыдумваюць кіраўнікі школьных музеяў, каб зацікавіць наведвальнікаў: праводзяць інтэрактыўныя экскурсіі, дапаўняюць свой аповед відэарадам, запрашаюць на сустрэчы вядомых людзей, арыгінальна афармляюць экспазіцыю. Даволі эфектыўнай з’яўляецца і такая форма работы, як музей у чамадане. Гэта своеасаблівая перасовачная міні-выстава, на якую для раскрыцця пэўнай тэмы выбіраюць некалькі прадметаў з музейнага фонду і абавязкова кладуць іх у стары чамадан або скрыню. Дзякуючы чароўнаму чамадану звычайныя экспанаты нібыта набываюць цудадзейную сілу і пачынаюць прыцягваць асаблівую ўвагу.

Педагогі-музейшчыкі дакладна ведаюць, што ніякай магіі тут няма. Звычайныя рэчы становяцца незвычайнымі даволі проста: увесь сакрэт — ва ўдала падабранай тэматыцы, а таксама ў выкарыстанні мастацкіх сродкаў эмацыянальнага ўздзеяння на экскурсантаў (музычнае суправаджэнне экскурсіі, мультымедыйныя прэзентацыі, паказ фільмаў, касцюмы і г.д.). Дапаўняць аповед пра звычайныя рэчы ў незвычайным чамадане могуць і майстар-класы, якія адпавядаюць тэматыцы выставы. У мінулым годзе найбольш часта з класа ў клас “падарожнічалі” чамаданы, у якіх змяшчаліся асабістыя рэчы герояў Вялікай Айчыннай вайны, экспанаты на ваенную тэматыку. І гэта нядзіўна, паколькі наша краіна маштабна адзначала 70-годдзе перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне.Не засталася ў баку ад гэтай справы і Крупская раённая гімназія Мінскай вобласці. У рамках раённага праекта “Музей у чамаданчыку” кіраўнік музея Наталля Рыгораўна Гардынская разам з юнымі экскурсаводамі сабрала ў стары драўляны чамадан, з якім крупчане калісьці вярталіся з вайны, каштоўныя экспанаты, звязаныя з жыццём Героя Савецкага Саюза Алены Фёдараўны Колесавай, чыё імя носіць піянерская дружына гімназіі і бюст якой знаходзіцца на калідоры, а помнік — на тэрыторыі ўстановы адукацыі. Асабліва каштоўным з’яўляецца фотаздымак 1942 года з выявай дыверсійнай групы дзяўчат пад камандаваннем Алены Фёдараўны, што дзейнічала на тэрыторыі Крупскага раёна. Трымаючы ў руках па чарзе гэты фотаздымак, вучаніцы старшых класаў, апранутыя ў імправізаваную ваенную форму, расказваюць біяграфію Алены Фёдараўны. Нарадзілася яна 8 чэрвеня 1920 года ў вёсцы Колесава Яраслаўскай вобласці. Бацька памёр, калі дзяўчынцы было ўсяго два гады. Сястра маці ўзяла Алену на выхаванне ў сваю сям’ю, у Маскву. У 1936 годзе пасля заканчэння 7 класаў дзяўчына паступіла ў Маскоўскае педагагічнае вучылішча № 2. У 1939 годзе пасля яго заканчэння накіравана на працу ў школу № 27 Фрунзенскага раёна Масквы. Увесь вольны час Алена праводзіла з вучнямі, іншага жыцця, чым настаўніцкае, яна не ўяўляла. Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, скончыла курсы медыцынскіх сясцёр і свой баявы шлях пачала медсястрой санітарнага цягніка. З 20 кастрычніка 1941 года была ў разведвальна-дыверсійнай групе. Неаднаразова пераходзіла лінію фронту для дыверсійнай работы ў тыле ворага.
Ноччу 1 мая 1942 года дыверсійная група Колесавай была скінута на тэрыторыю Барысаўскага раёна. Неўзабаве партызанскія сцежкі прывялі на Крупшчыну. Вось што ўспамінае пра Колесаву яе баявая сяброўка Ніна Флягіна: “Лёля была адважным, знаходлівым камандзірам. Яе вельмі паважалі і шанавалі за рашучасць. Немцы ведалі пра дзеянні нашай групы і лічылі, што ў гэтым раёне дзейнічае вялікі атрад, камандзірам якога з’яўляецца “гром-баба”. За галаву гэтай “бабы” была ўстаноўлена ўзнагарода — 30 000 нямецкіх марак”. 11 верасня 1942 года падчас разгрому варожага гарнізона ў вёсцы Выдрыцы Алена была смяротна паранена. 21 лістапада 1944 года ёй пасмяротна прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.
— З 7 жніўня 1965 года сярэдняя школа № 2 Крупак (сёння Крупская раённая гімназія) носіць яе імя. З гэтага часу пошукавыя групы пачалі збіраць матэрыялы, на аснове якіх пры школе быў створаны музейны пакой. Кожны год 11 верасня мы праводзім выставу кампазіцый з кветак і прыроднага матэрыялу пад назвай “Усе кветкі табе, Лёля”, успамінаем пра подзвіг Алены і яе баявых сябровак, запальваем свечкі памяці, — паведаміла кіраўнік музейнага пакоя.
Калі ў мінулым годзе маштабна адзначалася 70-годдзе Перамогі, то ў пазамінулым, 2014-м, праходзілі памятныя мерапрыемствы з нагоды 100-годдзя пачатку Першай сусветнай вайны. Найбольш актыўна да гэтых мерапрыемстваў далучыліся ўстановы адукацыі Смаргонскага раёна Гродзенскай вобласці, дзе і да сённяшняга часу захавалася шмат напамінаў пра тую вайну: зарослыя мохам акопы, бетонныя бліндажы і, безумоўна, рэшткі зброі, прадметы абмундзіравання, асабістыя рэчы салдат, якія захоўваюцца ў музеях устаноў адукацыі.
Першым па колькасці экспанатаў, якія адносяцца да перыяду Першай сусветнай вайны, з’яўляецца народны гісторыка-краязнаўчы музей гімназіі Смаргоні. Як і ў Крупскай раённай гімназіі, музейная экспазіцыя смаргонскага музея знаходзіцца на рэканструкцыі, таму асаблівай папулярнасцю тут таксама карыстаецца музей у чамадане. Амаль кожны тыдзень настаўнікі гісторыі складваюць у стары драўляны чамадан нумар часопіса “Ніва” пачатку мінулага стагоддзя з рэпартажам з “мёртвага горада” (так называлі Смаргонь і так яна выглядала ў часы Першай сусветнай вайны пасля жорсткіх баёў), нямецкую каску і карту 1917 года, фотаздымак пашкоджанага падчас баёў будынка смаргонскага касцёла, кавалак калючага дроту, салдацкі кацялок, рускі чатырохгранны штык, а таксама шыльдачку з месца пахавання салдата рускай арміі і адпраўляюцца ў класы праводзіць экскурсію па міні-экспазіцыі.Рэчы з чамадана трапілі ў музей розным чынам. Па словах кіраўніка музея Ларысы Мікалаеўны Рогач, калючы дрот быў знойдзены навучэнцамі падчас расчысткі ляснога масіву ў ваколіцах вёскі Бярозаўкі на месцы, дзе праходзіла лінія фронту. Нямецкую ваенную тапаграфічную карту падарыў настаўнік матэматыкі вядомы краязнавец Уладзімір Уладзіміравіч Прыхач. Нямецкая каска была знойдзена ў ваколіцах вёскі Святляны, на месцы жорсткіх рукапашных баёў. Фота касцёла 1917 года зроблена фінскім салдатам і перададзена праз многія гады сваякамі аўтара здымка былому сацыяльнаму педагогу гімназіі Уладзіміру Ільічу Калініну.
Музей у чамадане даволі папулярная форма знаёмства з музейнымі скарбамі, якая выкарыстоўваецца многімі школьнымі музеямі, асабліва тымі, дзе прадстаўлены шырока распаўсюджаныя ганчарныя, бандарныя вырабы мінулых часоў, прылады працы нашых продкаў. Дзякуючы чамадану яны страчваюць сваю звычайнасць і становяцца асабліва цікавымі. Дарэчы, для падбору такіх экспанатаў трэба падыходзіць адказна — усё ж такі не кожны прадмет з-за свайго ўзросту можа вытрымаць “чамаданныя падарожжы”. Прыладам працы шаўца, якія захоўваюцца ў музеі сярэдняй школы № 109 Мінска, гэтая небяспека не пагражае. Яны даволі трывалыя, імі і цяпер можна сшыць не адну пару ботаў, таму яны паспяхова гастралююць з класа ў клас разам з юным экскурсаводам вучнем 7 класа Дзянісам Краўчанкам. Дарэчы, у 2013 годзе, калі хлопчык вучыўся ў 5 класе, па выніках Рэспубліканскага конкурсу юных экскурсаводаў у намінацыі “Музей у чамадане” ён атрымаў дыплом І ступені.
— Этнаграфічны музей “Успамін” нашай школы быў адкрыты ў верасні 2001 года. Дзякуючы пошукавай рабоце савета музея, намаганням вучняў, настаўнікаў і бацькоў сабраны багаты матэрыял. Цяпер асноўны фонд складае 310 музейных прадметаў. У нашым музеі няма мёртвых экспанатаў, яны і цяпер расказваюць цікавыя гісторыі з жыцця сваіх былых гаспадароў. Cярод іх — куфэрак шаўца. Перадала яго ў музей у 2009 годзе настаўніца беларускай мовы і літаратуры Святлана Мікалаеўна Анікеева. Гэты куфэрак ёй дастаўся ад дзядулі Паўла Сяргеевіча Анікеева з вёскі Барсукі Крупскага раёна. Павел Сяргеевіч быў майстрам па шыцці і рамонце абутку. Дзякуючы свайму майстэрству карміў сям’ю ў цяжкія пасляваенныя гады. Куфэрак змяшчаў усе неабходныя прылады і запасныя дэталі для вырабу і рамонту абутку: драўляныя малаткі, шавецкі нож, пласкагубцы, капылы драўляныя, іголкі і цвікі, абцугі, жалезны дыск, каб раўняць жалезныя цвікі, — паведаміла кіраўнік музея Лілія Францаўна Шэхаўцава.Павел Сяргеевіч быў і шавец, і кравец, і каваль, і стругаль. Ён ведаў шмат прыказак, выслоўяў, цудоўна спяваў народныя песні, асабліва пра сваю верную спадарожніцу люльку, якую ласкава называў “шурбалка-бурбалка”. Цяпер зразумела, чаму Дзяніса ўзнагародзілі дыпломам І ступені. Аповед пра майстэрства шаўца (прычым аповед у народным касцюме), дапоўнены выслоўямі, якія любіў паўтараць Павел Сяргеевіч (напрыклад, “без прылады і вош не заб’еш”), а таксама песня пра “шурбалку-бурбалку” (“…Не ведала мая маці, // Што няма мяне ў хаце, // А я пайшоў на кірмаш // Люлечку купляці. // Шурбалка-бурбалка // Выбівалка-цурбалка // Сама грае, сама трэ, // Выбівае, стукае…”) не пакінулі абыякавымі членаў журы ні раённага, ні гарадскога, ні рэспубліканскага этапу конкурсу. Прыкладна такія арыгінальныя экскурсіі, праведзеныя Дзянісам, не пакідаюць абыякавым ніводнага слухача, ніводнага наведвальніка чамаданных міні-экспазіцый па ўсёй краіне.
Памятаеце школьныя гады, калі пасля званка на ўрок наш настаўнік заходзіў у клас з дапаможным матэрыялам (картасхемамі, плакатамі, фотаздымкамі), у нас узнімаўся настрой? Мы ведалі, што заняткі будуць асабліва цікавымі. З такой жа радасцю навучэнцы сустракаюць і педагогаў-музейшчыкаў, якія заходзяць на ўрок з драўляным чамаданам. “Дарагі настаўнік, хутчэй пакажы, што ў чамадане”, — прыкладна такой з’яўляецца першая думка, што ўзнікае ў кожнага вучня, перад якім настаўнік ставіць на свой стол чароўную скрыню. У гэты момант усе размовы за партамі спыняюцца і аб’ектам увагі на працягу 45 хвілін становяцца прадметы даўніны, рэчы мінулых эпох.

Ігар ГРЭЧКА.
Фота аўтара і Алега ІГНАТОВІЧА.